Λαγούτο

Λαγούτο

Αποτελεί σύνθεση στοιχείων από την αρχαιοελληνική πανδούρα (μακρύ χέρι)και το αραβικό ούτι (μεγάλο αχλαδόσχημο ηχείο). Με 4 διπλές χορδές, κουρδισμένες κατά πέμπτες, είναι το κατ’εξοχήν όργανο αρμονικής (ίσον ) και ρυθμικής συνοδείας στο τυπικό συγκρότημα της στεριανής Ελλάδας, την κομπανία (κλαρίνο,βιολί, λαγούτο, σαντούρι και ντέφι) αλλά και στη νησιωτική ζυγιά: βιολί ή λύρα και λαγούτο. Παλιότερα παιζόταν και ως μελωδικό (σόλο) όργανο, παράδοση που εξακολουθεί στην Κρήτη από τους πριμαδόρους  λαουτιέρηδες . Το λαγούτο στην Ελλάδα έχει μεγάλο αχλαδόσχημο (επιπεδόκυρτο) ηχείο και μακρύ χέρι,  με μπερντέδες , «σπασμένο» προς τα πίσω, στο επάνω μέρος έχει κλειδιά απ’τα πλάγια, τέσσερις διπλές χορδές στερεωμένες στον καβαλάρη, πάνω στο καπάκι, και παίζεται με πένα (πλήκτρο). Στα τέλη του19ου αιώνα κατασκευαζόταν σε τρία μεγέθη (μπόγια). Σήμερα, έχει επικρατήσει το μεσαίο μέγεθος. Κι αυτό όμως διαφέρει στις διαστάσεις του από κατασκευαστή σε κατασκευαστή, αν και οι διάφορές είναι μικρές και χωρίς σημασία για την όλη λειτουργία του οργάνου. Οι διαφορές αυτές οφείλονται και στον εκτελεστή, που,ανάλογα με τη σωματική του διάπλαση – υψηλός ή κοντός, παχύς ή αδύνατος, με μακριά ή κοντά δάχτυλα – αλλά και τις καθαρά μουσικές του προτιμήσεις, ζητάει απ’τον κατασκευαστή το ηχείο π.χ. του οργάνου να είναι περισσότερο ή λιγότερο βαθύ, το χέρι μακρύτερο ή κοντύτερο και λοιπά. Πρώτου μεγέθους λαγούτο, μεγαλύτερο στο μάκρος,το φάρδος και το βάθος, σε σύγκριση με όλα τα άλλα που παίζονται και κατασκευάζονται στην Ελλάδα, είναι σήμερα το κρητικό λαγούτο. Η πένα του λαγούτου γίνεται από φτερό αρπακτικού πουλιού (όρνιου), συνήθως αγιούπα(γύπα), αετού ή γερακιού, και στην ανάγκη από φτερό διάνου ή πλαστικό. Ο ήχος του λαγούτου παράγεται με το τσίμπημα των χορδών από την πένα και προς τα κάτω και προς τα πάνω. Την πένα,με την ουρά της ανάμεσα στο δείκτη και το μεσαίο δάχτυλο, ο λαουτιέρης την κρατάει με τον αντίχειρα και το δείκτη. Το λαγούτου κουρντίζεται κατά πέμπτες: ντο, σολ, ρε, λα (η πρώτη χορδή, το λα, μια οκτάβα χαμηλότερα από το λα του τονοδότη. Από τα τέσσερα ζεύγη των χορδών του, το πρώτο κουρντίζεται ουνίσονο και τα άλλα σε διάστημα οκτάβας. Συχνά, ωστόσο, συναντάμε λαγούτα με το τρίτο ζεύγος κουρντισμένο επίσης ουνίσονο. Η μελωδική έκταση του λαγούτου είναι δύο οκτάβες και μία έκτη.
Ο λαουτιέρης λέγεται και μπασαδόρος, ή πασαδόρος γιατί κρατάει τα μπάσα. Παίζει το λαγούτο καθισμένος,με το ένα πόδι πάνω στ’ άλλο, ακουμπώντας το ηχείο του οργάνου στο στήθος και στο πόδι του. Παίζει επίσης όρθιος, βαδίζοντας. Συνοδευτικό όργανο όπως είναι σήμερα,το λαγούτο έχει πάντα την ανάγκη ενός μελωδικού οργάνου. Και τέτοια όργανα είναι κυρίως το βιολί, η λύρα, το κλαρίνο και το σαντούρι.

Ταμπουράς

Ταμπουράς

Η ονομασία ταμπουράς  χρησιμοποιείται για μία σειρά από νυκτά όργανα της οικογενείας του λαγούτου, ανεξάρτητα από τις διαστάσεις, τον αριθμό των χορδών και το κούρδισμά τους. Τα αρχέτυπα των οργάνων αυτών, γνωστά ήδη από την 2η χιλιετία π.Χ. (Μεσοποταμία, Αίγυπτος), έχουν μικρό ηχείο, μακρύ χέρι και παίζονται με πλήκτρο-πένα ή με τα δάχτυλα. Στην Αρχαία Ελλάδα ο τύπος αυτός είναι γνωστός ως τρίχορδο ή πανδούρα, στο Βυζάντιο ως θαμπούρα (το όργανο του ∆ιγενή Ακρίτα) και στη νεότερη Ελλάδα ως ταμπουράς, μπουζούκι, μπαγλαμάς  και άλλα. Είναι το κύριο όργανο στην παράδοση του ρεμπέτικου, της αστικής λαϊκής μουσικής που αναπτύσσεται στα λιμάνια του Αιγαίου από τα τέλη του19ου αιώνα ως τη δεκαετία του’50. Την ονομασία ταμπουράς χρησιμοποιεί από παλιά ο ελληνικός λαός για μια σειρά νυκτά όργανα της οικογένειας του λαγούτου, ανεξάρτητα από τις διαστάσεις, τον αριθμό των χορδών και το κούρντισμά τους. Τα όργανα αυτά έχουν τα παρακάτω κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά: μικρό και συνήθως αχλαδόσχημο ηχείο· μακρύ, λεπτό και ίσιο έως το τέλος χέρι (ή κοτσάνι ή ουρά), που συνεχίζει το ηχείο χωρίς να ξεχωρίζει καθαρά από αυτό, με κινητούς ή μόνιμους μπερντέδες και κλειδιά, συνήθως σε σχήμα Τ,απ’τα πλάγια και από μπροστά προς τα πίσω οι χορδές που ακουμπούν σε κινητό καβαλάρη και δένονται σε ένα ή περισσότερα κουμπιά, στερεωμένα στο ηχείο, αμέσως μετά το καπάκι. Παίζονται με πλήκτρο (πένα)και, παλιότερα, τα πιο μικρά,με τα δάχτυλα. Πέρα από τη γενική ονομασία ταμπουράς, τα όργανα αυτά, συνήθως με το μέγεθος, τον αριθμό των χορδών και το κούρντισμα,είναι γνωστά και με τις ονομασίες σάζι, μπουζούκι, μπαγλαμάς, γιογκάρι, μπουλγκαρί, κίτελι, καβόντο, τζιβούρι,καραντουζένι και λοιπά. Οι ονομασίες αυτές, ωστόσο δεν

αντιπροσωπεύουν, στον ελλαδικό χώρο, ένα συγκεκριμένο τύπο οργάνου, με αυστηρά καθορισμένες διαστάσεις,αριθμό χορδών και κούρντισμα. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα όργανα αυτά έχει ο καθεαυτό ταμπουράς, ένα λαουτοειδές με ημισφαιρικό ηχείο, μακρύχέρι που ξεπερνάει το μέτρο και με δύο διπλές συνήθως χορδές κουρντισμένες κατά πέμπτες ή με τρεις ή και τέσσερις διπλές χορδές κουρντισμένες κατά τέταρτες και πέμπτες .Χάρη στο μακρύ χέρι και τους κινητούς μπερντέδες, που εύκολα ανεβαίνουν ή κατεβαίνουν, ο ταμπουράς δίνει όλη την ποικιλία των μουσικών διαστημάτων της βυζαντινής και δημοτικής μουσικής: δίεση, λείμμα, ελάχιστο τόνο, ελάσσονα τόνο και μείζονα τόνο. Σήμερα οι ταμπουράδες που παίζονται είναι το μπουζούκι και ο μπαγλαμάς. Το μπουζούκι συνήθως τρίχορδο και τετράχορδο. Το τρίχορδο έχει τρεις διπλές χορδές κουρντισμένες σε καθαρή πέμπτη και καθαρή τέταρτη. Το τετράχορδο έχει μονές ή διπλές τις δύο χαμηλότερες χορδές και διπλές και διπλές τις δύο υψηλότερες και τα διαστήματα που δίνει είναι: καθαρή τέταρτη, μεγάλη τρίτη και καθαρή τέταρτη.. Το μπουζούκι έχει μήκος 90 εκατοστά έως περίπου ένα μέτρο. Ο μπαγλαμάς (40 έως 60 εκατοστά), είναι ένα μικρό τρίχορδο μπουζούκι σε διάφορα μεγέθη, με το ίδιο κούρντισμα, μια οκτάβα υψηλότερα. Το σάζι είναι ένα μεγάλο μπουζούκι, που έφτιαχναν σε διάφορα μεγέθη, συνήθως με τρεις διπλές, ή τριπλές χορδές και ποικίλο κούρντισμα (με βάση τα διαστήματα πέμπτης και τέταρτης).